Các loại thiếu máu khi mang thai và cách xử lý khi mẹ bị thiếu máu trong thai kỳ

Khi mang thai khuôn mặt sẽ trở nên sáng hơn vì lưu lượng lưu thông máu tăng lên. Tuy nhiên, nếu không có đủ lượng máu sản xuất trong cơ thể, mẹ có thể có làn da nhợt nhạt và mệt mỏi. Đây là ảnh hưởng của thiếu máu khi mang thai. Tuy nhiên mẹ cũng đừng quá lo lắng vì đây là tình trạng phổ biến ở các bà mẹ khi mang thai và hoàn toàn có thể thay đổi được.

Thiếu máu khi mang thai là gì?

Thiếu máu là số lượng tế bào hồng cầu thấp hoặc mức độ huyết sắc tố. Tình trạng này phổ biến hơn trong thai kỳ so với thời gian bình thường vì nhu cầu sắt cao, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba. Cơ thể cần tạo ra nhiều máu hơn để hỗ trợ sự tăng trưởng và phát triển của thai nhi.

Cơ thể cần hàm lượng sắt, vitamin B12 và axit folic lành mạnh để sản xuất các tế bào với số lượng cao. Thiếu bất kỳ thành phần nào trong số này sẽ dẫn đến thiếu máu.

Thiếu máu nhẹ trong thai kỳ là phổ biến, nó có thể dẫn đến nhiều biến chứng như sinh non, nhẹ cân, trầm cảm sau sinh hoặc em bé bị thiếu máu. Thiếu máu nặng cũng có thể gây chậm phát triển ở trẻ em.

Các loại thiếu máu khi mang thai

Bạn có biết rằng có khoảng 400 loại thiếu máu? Nhưng chỉ một vài trong số đó xảy ra trong thai kỳ. Ba loại thiếu máu khi mang thai phổ biến nhất là:

1.Thiếu máu thiếu sắt khi mang thai

• Thiếu máu thiếu sắt khi mang thai là dạng thiếu máu phổ biến nhất khi cơ thể không có đủ chất sắt để tạo ra huyết sắc tố. Protein của các tế bào hồng cầu này mang oxy từ phổi đến phần còn lại của cơ thể. Nếu bị thiếu máu, thì máu không thể mang đủ oxy do thiếu chất sắt.
• Khi mang thai, mẹ cần gấp đôi lượng chất sắt hơn mức bình thường. Mẹ cần tạo thêm máu và cung cấp oxy cho thai nhi đang phát triển. Lượng sắt được khuyến nghị trong thai kỳ là 30mg mỗi ngày. Thiếu máu xảy ra khi không cung cấp cho cơ thể đủ lượng chất sắt…

Các yếu tố nguy cơ của thiếu máu thiếu sắt:

• Khoảng cách ngắn giữa các lần mang thai
• Nôn thường xuyên do ốm nghén
• Có thai đôi
• Kinh nguyệt ra nhiều trước khi mang thai
• Tiền sử thiếu máu trước khi mang thai
• Ăn quá nhiều thực phẩm ảnh hưởng đến sự hấp thụ sắt (sữa, đậu nành, trà, cà phê)
• Mang thai trước 20 tuổi
• Bị rối loạn đường ruột và dạ dày ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của cơ thể
• Phẫu thuật trước đó như phẫu thuật cắt dạ dày, ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ và ruột
• Mất máu nhiều trong lần chuyển dạ trước

Các triệu chứng thiếu máu khi mang thai

• Tình trạng thiếu máu nhẹ sẽ không có bất kỳ triệu chứng nào. Mệt mỏi có thể xuất hiện nhưng vì mệt mỏi là một triệu chứng phổ biến khi mang thai, nên có thể không nhận ra rằng đó là do thiếu chất sắt trong cơ thể.

Thiếu máu từ trung bình đến nặng sẽ có những triệu chứng sau:

• Chóng mặt
• Khó thở
• Đau đầu
• Đánh trống ngực
• Nước da nhợt nhạt
• Khó chịu
• Đau ngực
• Chuột rút chân
• Bàn tay và bàn chân lạnh
• Môi mềm, khoang miệng và mí mắt trong
• Lưỡi bóng
• Vết nứt ở khóe miệng
• Móng tay hình thìa
• Thèm đồ ăn không phải thực phẩm (chứng pica) hoặc nước đá

Chuẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt

Thực hiện các xét nghiệm máu bao gồm:

• Công thức máu toàn bộ (CBC)
• Hematocrit (Hct) để kiểm tra tỷ lệ phần trăm hồng cầu
• Mức huyết sắc tố (Hgb)
• Trong tam cá nguyệt thứ nhất và thứ ba – mức Hct dưới 33% và Hgb dưới 11gm mỗi deciliter (dL) của máu được cho là thiếu máu.
• Trong tam cá nguyệt thứ hai – mức Hct dưới 32% và mức Hgb dưới 10,5gm mỗi deciliter máu là mẹ đã bị thiếu máu thiếu sắt

Các biến chứng của thiếu máu thiếu sắt

• Hàm lượng sắt thấp có thể khiến bạn cảm thấy mệt mỏi.
• Nếu thiếu máu do thiếu sắt nhẹ không được điều trị có thể trở nên nghiêm trọng và làm tăng nguy cơ em bé nhẹ cân.
• Có thể làm tăng nguy cơ tử vong sơ sinh, thai chết lưu, sinh non và trầm cảm sau sinh.

Ngăn ngừa và điều trị thiếu máu do thiếu sắt khi mang thai

• Cần bổ sung sắt và thay đổi thói quen ăn uống.
• Tiêu thụ thực phẩm giàu chất sắt như tôm, thịt bò, đậu, đậu lăng và ngũ cốc…
• Thực phẩm cải thiện sự hấp thụ sắt bao gồm dâu tây, nước cam, bưởi, ớt và bông cải xanh.
• Bổ sung thêm viên sắt tốt cho bà bầu có thể giúp cải thiện tình trạng thiếu máu.

Tránh các thực phẩm ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ sắt của bạn:

• Polyphenol có trong rau bina, các loại hạt, quả mọng, ngũ cốc, các loại đậu và bông cải xanh ức chế sự hấp thu sắt.
• Phytates có trong đậu và ngũ cốc cũng ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ sắt của cơ thể bạn.
• Tannin có trong trà sẽ làm giảm khả năng hấp thụ sắt của bạn đến 50%.
• Canxi làm giảm sự hấp thu sắt từ 50-60%
• Sữa cũng làm cản trở sự hấp thụ sắt.

2. Thiếu máu thiếu Folate

Đây là một dạng thiếu máu phổ biến khác trong thai kỳ. Nếu folate bị thiếu trong máu, sẽ gây thiếu máu do thiếu axit folic. Khi mang thai, bạn cần thêm folate (vitamin B9) để tạo ra các tế bào hồng cầu mới. Nhưng trong thiếu máu thiếu folate, hồng cầu có kích thước lớn bất thường và những tế bào này được gọi là megalocytes (hay megaloblasts). Thiếu axit folic dẫn đến khuyết tật bẩm sinh của não hoặc tủy sống ở trẻ.

Nguyên nhân gây ra thiếu máu thiếu hụt folate

• Lượng folate được khuyến nghị khi mang thai là 600mcg mỗi ngày. Số lượng thấp hơn mức này có thể dẫn đến thiếu máu do thiếu hụt folate.
• Hệ thống cơ thể trở nên chậm hơn trong việc hấp thụ folate trong khi mang thai. Hơn nữa, thai nhi tiêu thụ tất cả axit folic có trong cơ thể để tăng trưởng và phát triển. Ốm nghén, dẫn đến nôn mửa, cũng có thể làm mất axit folic.

Các yếu tố nguy cơ thiếu máu do thiếu hụt folic

• Tiêu thụ thực phẩm nấu quá chín
• Thực hiện chế độ ăn ít vitamin
• Bị bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm
• Uống quá nhiều rượu (cản trở sự hấp thụ folate)
• Có vấn đề nghiêm trọng về thận cần phải lọc máu
• Sử dụng một số loại thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp, ung thư và co giật

Triệu chứng thiếu máu do thiếu folate

• Yếu và mệt mỏi
• Sợ ánh sáng
• Cảm thấy cáu kỉnh và xấu tính
• Hay quên
• Ăn mất ngon
• Khó tập trung
• Yếu cơ
• Đau lưỡi
• Phiền muộn

Chẩn đoán thiếu máu do thiếu hụt folic

• Kiểm tra công thức máu toàn bộ (CBC)
• Đo folate huyết thanh
• Nếu CBC cho thấy các tế bào vĩ mô hoặc hồng cầu bất thường, và folate huyết thanh cho mức độ thấp, thì đó là thiếu máu do thiếu folate.

Các biến chứng của thiếu máu thiếu folate

Thiếu folate có thể làm tăng nguy cơ biến chứng ở trẻ sơ sinh như:

• Các khuyết tật ống thần kinh
• Cân nặng khi sinh thấp
• Sinh non
• Tổn thương hệ thần kinh và não

Ngăn ngừa và điều trị thiếu máu do thiếu folate khi mang thai

• Bổ sung axit folic bằng viên uống
• Thay đổi chế độ ăn uống, tăng cường rau lá xanh và trái cây có múi
• Dùng thực phẩm tăng cường như ngũ cốc, các loại đậu và dưa
• Uống khoảng 0,4mg một viên axit folic mỗi ngày theo chỉ định của bác sĩ. Nếu bạn đã được chẩn đoán mắc bệnh gai cột sống ở thai nhi đang phát triển, bạn có thể phải uống 4mg mỗi ngày.

3. Thiếu máu do thiếu Vitamin B12

Vitamin B12 là một loại vitamin thiết yếu khác được sử dụng trong sản xuất hồng cầu. Thiếu folate và vitamin B12 chủ yếu đi cùng nhau.

Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), phụ nữ mang thai cần 2,6mcg vitamin B12 mỗi ngày. Nếu không nhận đủ vitamin B12 từ chế độ ăn uống, bạn không thể tạo ra các hồng cầu thiết yếu.

Các nguyên nhân chính của thiếu máu do thiếu vitamin B12

• Hấp thu kém từ thực phẩm (bất thường trong việc hấp thụ chất dinh dưỡng thực phẩm)
• Hấp thu kém sau phẫu thuật
• Chế độ ăn uống ít thịt gia cầm, thịt, trứng và các sản phẩm từ sữa
• Khả năng thiếu máu do thiếu vitamin B12 rất cao nếu bạn có bệnh Celiac hoặc Crohn, trong đó một phần của ruột mất khả năng hấp thụ vitamin.

Triệu chứng thiếu vitamin B12

• Yếu đuối
• Mệt mỏi
• Sợ ánh sáng
• Khó thở và nhịp tim nhanh
• Đau lưỡi và da nhợt nhạt
• Nướu chảy máu
• Tiêu chảy và táo bón
• Đau dạ dày

Các biến chứng của thiếu máu thiếu vitamin B12

• Sự thiếu hụt vitamin này dẫn đến một số biến chứng bất lợi cho mẹ và em bé.
• Bé có khả năng bị chậm phát triển trong tử cung, chuyển dạ sinh non và tiền sản giật.
• Em bé sinh ra có thể bị chậm phát triển thần kinh

Ngăn ngừa và điều trị thiếu máu do thiếu vitamin B12 khi mang thai

• Thực phẩm cải thiện sự hấp thụ vitamin B12 bao gồm gan, thịt bò, nghêu, thịt, cá, thịt gia cầm, trứng và các sản phẩm từ sữa.
• Bổ sung vitamin B12 theo chỉ định của bác sĩ

4. Các nguyên nhân gây ra thiếu máu khác

Một số yếu tố khác có thể dẫn đến thiếu máu khi mang thai là

• Mất máu quá mức: Điều này có thể xảy ra do một số lý do như chảy máu sau cấy ghép, sảy thai, mang thai ngoài tử cung (cấy phôi bên ngoài tử cung) và vỡ tử cung.
• Lọc máu: Rối loạn thận và suy thận cần phải lọc máu (một thủ tục để loại bỏ chất thải và chất lỏng dư thừa trong máu khi thận ngừng hoạt động bình thường) sẽ dẫn đến thiếu máu.
• Bị thiếu máu hồng cầu hình liềm và thalassemia.

Khi thiếu máu sẽ ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của mẹ và em bé, bạn cần chăm sóc thật nhiều để bổ sung vitamin và sắt trong cơ thể. Thiếu máu có thể kiểm soát được miễn là bạn có chế độ ăn uống giàu sắt và bổ sung viên uống. Nếu không được điều trị thì có thể khiến cả bạn và em bé gặp phải tình trạng sức khỏe nghiêm trọng. Thai nhi càng bị thiếu máu lâu thì những rủi ro liên quan càng lớn.